حضور نخبگان و کارآفرینان، اقتصاد روستا را متحول می‌کند
«ما کار خود را خیلی استارت‌آپ نمی‌دانیم، بلکه بیشتر یک نوع کارآفرینی اجتماعی به حساب می‌آییم.» این‌ها گوشه‌ای از اظهارات فائزه درخشانی، مدیر استارت‌آپ «دستادست» است که تلاش کرده با حضور در روستاها و حمایت از اقشار محروم، در مسیر توسعه اشتغال، مقابله با فقر و بهبود اوضاع اجتماعی و فرهنگی در جامعه حرکت کند.
به گزارش وب زوم او ساکن استان آذربایجان غربی است و در رشته مهندسی کامپیوتر درس خوانده است. تیم استارت‌آپ «دستادست» شامل هفت نفر هستند و در استان‌های مختلف فعالیت دارند. در گفت‌وگو با این کارآفرین فعال در حوزه روستاها، این سوال مطرح شده است که حضور نخبگان، کارآفرینان و استارت‌آپ‌‌ها چطور می‌تواند به توسعه روستاها کمک کند.
* روستاهای کشور دارای ویژگی‌ها و ظرفیت‌های متعددی برای رشد و توسعه هستند. ازجمله این ظرفیت‌ها می‌توان به کشاورزی، گردشگری، صنایع دستی و... اشاره کرد. از نگاه شما، کارآفرینان و استارت‌آپ‌‌ها چه نقشی می‌توانند در رشد و توسعه روستاها داشته باشند؟
پیش از هر چیز باید تاکید کنم که من درباره کسانی صحبت می‌کنم که دغدغه اجتماعی دارند و به سراغ روستا می‌روند، نه کسانی که صرفا به منظور کسب درآمد در چنین مناطقی فعالیت می‌کنند. کسی که دغدغه اجتماعی دارد و قصد دارد در روستا کاری را انجام دهد، باید یک‌سری اصول و پارامترها را بشناسد و رعایت کند. کار در روستا به قدری حساس است که اگر با شناخت کافی صورت نگیرد، ممکن است ناخواسته مثلا به بافت گیاهی یا جانوری آن منطقه آسیب وارد کند.
مثال می‌زنم. اگر در روستایی که ظرفیت گردشگری در آن منطقه وجود دارد، قصد آغاز کسب‌وکاری را داشته باشم، در صورتی که آگاهی کافی نداشته باشم، باعث می‌شود به اقلیم و محیط زیست آن‌جا آسیب برسد. این مسئله بیش از این‌که به نفع یک روستا باشد، به ضرر آن تمام خواهد شد. بنابراین وجود آگاهی و داشتن دغدغه اجتماعی، مهم‌ترین چیزی است که یک کارآفرین در روستا باید داشته باشد.
*در مورد نوع فعالیت استارت‌آپ «دستادست» برایمان بگویید، این استارت‌آپ چطور می‌تواند به روستاییان کمک کند؟
دستادست یک مجموعه‌ای است که ماموریت اصلی خود را توان‌افزایی و قدرتمندتر کردن تولیدکنندگان محصولات دست‌ساز با اولویت گروه‌های به حاشیه رانده‌شده قرار داده است. منظور ما از گروه‌های به حاشیه رانده‌شده کسانی هستند که مورد تبعیض یا غفلت قرار گرفته‌اند. مثل زنان روستایی، زنان سرپرست خانوار، معلولان، زنان مهاجر و گروه‌های این‌چنینی اولویت کاری ما را تشکیل می‌دهند.
ما در زمینه طراحی محصولات و شناخت بازار برای ساخت محصولات کاربردی‌تر و همین‌طور عرضه محصولاتشان به آن‌ها کمک می‌کنیم. حتی به برخی گروه‌ها از صفر آغاز یک کسب‌وکار را آموزش داده و امکانات شروع آن کار را برایشان فراهم کرده‌ایم.
*پس در مسئله آموزش هم وارد شده‌اید؟
بله، البته آموزش از راه دور. به این دلیل که این گروه‌ها در 15 استان مختلف حضور دارند. به همین خاطر جزوه‌های مصور یا فیلم‌های کم‌حجم تهیه و برای آن‌ها ارسال می‌کنیم.
*هزینه این نوع فعالیت‌ها را چگونه تامین می‌کنید؟
مجموعه ما یک مجموعه غیرانتفاعی است و هیچ بودجه‌ای در اختیار ندارد. افرادی هم که در این مجموعه در حال فعالیت هستند، کاملا به صورت داوطلبانه شرکت می‌کنند. تمام خدماتی که ارائه می‌دهیم، رایگان است، اما اگر محصولی از طریق سیستم دستادست به فروش برسد، بین 10 تا 20 درصد را به‌عنوان کارمزد برمی‌داریم.
*از موسسات خیریه برای تامین هزینه‌هایتان کمک نمی‌گیرید؟
اگر سرمایه یا بودجه‌ای در اختیار داشتیم، سرعت اقدامات ما در روستاهای مختلف بیشتر می‌شد. مثلا تغییر در طراحی محصولات سیستم دستادست روند خیلی کندی داشته است، چون بودجه کافی در اختیار نداشته‌ایم.
با همین هدف، حدود دو هفته است که جمع‌سپاری مالی یا «کراودفاندینگ» به واسطه یک استارت‌آپ که در همین زمینه فعالیت می‌کند، راه‌اندازی کرده‌ایم تا بتوانیم یک ماشین خریداری کنیم. ما قصد داریم از این ماشین به‌عنوان یک فروشگاه سیار محصولات دست‌ساز استفاده کنیم. در دو هفته حدود 20 درصد مبلغی که نیاز داریم، جمع‌آوری شده است.
در عرض دو ماه اخیر، ده‌ها درخواست همکاری از استان‌های مختلف داشته‌ایم، اما به‌خاطر همین مشکلات مالی، در پاسخ‌گویی به این عزیزان ناتوان بوده‌ایم.
*«دستادست» از چه سالی مشغول به فعالیت است؟
تقریبا از سال 93 فعالیتمان را آغاز کردیم.
*در این مدت چند نفر را تحت پوشش قرار دادید؟ روستاییان چه سهمی از این حمایت‌ها داشتند؟
400 خانم و 10 آقا را تحت پوشش قرار دادیم. علت کم بودن تعداد آقایان هم به این دلیل است که در اغلب روستاها، خانم‌ها هستند که به ساخت محصولات دست‌ساز مشغول‌اند.
*تا امروز نهاد خاصی برای حمایت از این حرکت اجتماعی، قدم پیش نگذاشته است؟
خیر، البته ترجیح هم می‌دهیم که در فرایند کارهای دولتی و اداری نیفتیم. (باخنده)
*فکر می‌کنید برای افزایش انگیزه نخبگان و کارآفرینان برای فعالیت در روستاها و رشد توسعه روستایی، چه پیش‌شرط‌هایی لازم است؟
قطعا حضور نخبگان و کارآفرینان، اقتصاد روستا را متحول می‌کند. به نظر من نیاز است که قوانین حمایتی که متناسب با کسب‌وکارهای اجتماعی است، وضع شود و طبق همین قوانین نیز با این کسب‌وکارهای فعال در نقاط مختلف کشور ازجمله در روستاها برخورد شود تا به همین واسطه، این مسیر بروکراسی آزاردهنده اداری حذف شود. نکته دیگر، اعطای مشوق‌ها برای حضور نخبگان در روستاهاست تا به واسطه فرصت‌های خوب و فراموش‌شده شغلی در روستاها، نخبگان و کارآفرینان به روستاها جذب شوند. البته اکثر مردم ترجیح می‌دهند برای داشتن کسب‌وکار پردرآمدتر، به سراغ شهرها بروند. این مسئله امری طبیعی است، چراکه انگیزه کافی برای ماندن در روستا را ندارند. کمتر کسی پیدا می‌شود که تنها برای انگیزه شخصی و مسئولیت اجتماعی، در روستا کسب‌وکاری را راه‌اندازی کند. تعریف این مشوق‌ها و ایجاد انگیزه برای حضور نخبگان در روستاها می‌تواند وضعیت روستاها را بهبود بخشد.
مسئله دیگر که من همواره بر آن تاکید می‌کنم، داشتن بینش اجتماعی است. مثلا اگر کسی حتی با مدرک دکتری و با یک ایده خوب قصد دارد در یک روستا فعالیتی را آغاز کند، باید سعی کند که اقشار مختلف ازجمله زنان روستایی را هم در آن کسب‌وکار دخیل کند تا تبعیض‌ها کاهش یابد. فرد نخبه و کارآفرین باید نسبت به بافت فرهنگی و اجتماعی در روستاها آگاهی داشته باشد. اگر با این آگاهی وارد روستا شویم، تبعیض‌ها و نگاه‌های نابرابری که به روستاها وجود دارد، کم‌کم از بین خواهد رفت.
*اگر در مسیر هدایت و حضور نخبگان و کارآفرینان در روستاها کوتاهی کنیم، چه عواقبی ممکن است دامن‌گیر روستاها شود؟
اگر نتوانیم مصرف آب را بهینه کنیم، یا برای مقابله با خشک‌سالی و تغییرات اقلیمی برنامه‌ای نداشته باشیم و هم‌چنین نسبت به رشد اشتغال و توسعه در روستاها بی‌تفاوت باشیم، درنتیجه با حاشیه‌نشینی انبوهی مواجه خواهیم شد. چراکه سیل عظیمی از روستاییان راهی شهرها شده و از آن‌جایی که مهارت‌های کافی برای جذب در بازار کار را ندارند، مجبورند به حاشیه‌نشینی پناه ببرند. حاشیه‌نشینی هم که خود یکی از عوامل اصلی آسیب‌های اجتماعی است. این آسیب‌های اجتماعی را به‌راحتی نمی‌توان کنترل کرد، اما حضور پررنگ نخبگان و کارآفرینان در روستاها می‌تواند با بسیاری از این تهدیدات و چالش‌ها مقابله کند.
